I. TỔNG QUAN

“Xoắn tinh hoàn (còn gọi là xoắn thừng tinh) là hiện tượng tinh hoàn bị xoắn quanh trục của nó, làm cản trở và tắc nghẽn mạch máu nuôi tinh hoàn dẫn đến thiếu máu và hoại tử tinh hoàn.”

    Khả năng sống của tinh hoàn giảm đáng kể sau 6 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đau bìu đầu tiên, do đó chẩn đoán sớm là chìa khóa giúp điều trị thành công. Xoắn tinh hoàn thường gặp ở những người trẻ tuổi, nhưng cũng có thể gặp được ở những người lớn tuổi (hiếm khi). Cho đến nay, phẫu thuật vẫn là phương pháp điều trị duy nhất.

   Xoắn tinh hoàn lần đầu tiên được mô tả năm 1840 bởi Delasiauve. Ca xoắn tinh hoàn trong bìu đầu tiên được Langton báo cáo năm 1881. Năm 1893, Nash lần đầu tiên mô tả tháo xoắn tinh hoàn. Curling đã trích dẫn một ca lâm sàng của Rosenmerkel ở Munich, người đã tháo xoắn tinh hoàn không xuống bìu và cố định tinh hoàn vào cân bìu bằng một mũi khâu. Defontaine đã mô tả ca mổ mở tháo xoắn tinh hoàn trong bìu đầu tiên năm 1893.

   Tỷ lệ mắc bệnh xoắn tinh hoàn hàng năm ước tính là 5,9/100.000 nam giới ở độ tuổi từ 1 đến 17 tuổi và 1,3/100.000 nam giới từ 18 tuổi trở lên. Trong số các trường hợp xoắn tinh hoàn được điều trị bằng phẫu thuật, 33,6% người bệnh phải phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn do đến quá muộn. Nguy cơ cắt bỏ tinh hoàn cao nhất ở nhóm tuổi từ 1 - 11 tuổi (46%) và nhóm trên 50 tuổi (69,7%)

   Tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Hoài Bắc (2010) nghiên cứu trên 63 người bệnh đến điều trị xoắn tinh hoàn tại Bệnh viện Việt Đức nhận thấy rằng, độ tuổi chủ yếu của người bệnh xoắn tinh hoàn là từ 16 - 25 tuổi (66,7%), hầu hết các người bệnh đến viện muộn nên không thể bảo tồn tinh hoàn được (81%), trong đó có nhiều người bệnh trước đó tự điều trị tại nhà hoặc đến khám và điều trị tại các cơ sở y tế tư nhân không đúng chuyên khoa.

II. CƠ CHẾ BỆNH SINH, PHÂN LOẠI

1. Cơ chế bệnh sinh

Khi thừng tinh bị xoắn, các tĩnh mạch nhanh chóng bị tắc nghẽn. Xung quanh thừng tinh các mô liên kết nghèo nàn, nên các tĩnh mạch phù nề nhanh chóng tạo ra áp lực đủ lớn chèn ép lên dòng chảy động mạch (ngay cả khi tổn thương xoắn của thừng tinh cũng không làm tắc nghẽn dòng chảy của động mạch). Điều này đầu tiên dẫn đến tắc nghẽn lưu thông huyết động của tinh hoàn, sau đó gây ra xuất huyết và nhồi máu tinh hoàn. Tắc nghẽn động mạch chỉ có thể xảy ra với xoắn tinh hoàn nhiều vòng, trong khi tắc nghẽn động mạch thứ phát sau tắc tĩnh mạch xảy ra với xoắn ít vòng hơn (mất hoàn toàn dòng chảy động mạch xảy ra khi tinh hoàn xoắn từ 300 - 540°).

2. Các yếu tố nguy cơ

- Tuổi: thường gặp ở tuổi trước hoặc trong khi dậy thì.

- Yếu tố gia đình.

- Hoàn cảnh khởi phát: Cơ bìu co thắt mạnh có thể xảy ra trong một số hoàn cảnh đặc biệt như:

• Thời tiết lạnh có thể kích thích gây co thắt các sợi cơ bìu, dẫn đến xoắn tinh hoàn.
• Sau chấn thương vùng bìu: có 4 - 10% các người bệnh xoắn tinh hoàn có chấn thương vào vùng bìu trước đó.
• Gắng sức: Các hoạt động gắng sức có thể dẫn đến xoắn tinh hoàn bao gồm đạp xe, bơi lội, nhảy dù, trượt băng, quan hệ tình dục, bóng đá và bóng bầu dục. 7% đến 60% trường hợp người bệnh xoắn tinh hoàn có các hoạt động gắng sức trước đó.
• Khi ngủ: Xoắn tinh hoàn thường xảy ra vào ban đêm. Nguyên nhân có thể do phản xạ cơ bìu quá mức có liên quan đến sự cương dương về đêm. 11% đến 40% trường hợp người bệnh xoắn tinh hoàn trong khi ngủ.

- Yếu tố giải phẫu có liên quan

• Các sợi cơ bìu sắp xếp xoắn ốc và xuống thấp ở thừng tinh.
• Lá thành bao tinh hoàn bao bọc gần như xung quanh thừng tinh làm cho tinh hoàn và mào tinh có thể di chuyển tự do bên trong của lá thành bao tinh hoàn, đây gọi là biến dạng hình chuông. Có khoảng 12% dân số nam giới có biến dạng hình chuông ở một bên tinh hoàn.
•  Sự liên kết bất thường của mào tinh hoàn với tinh hoàn, tạo thành một dị dạng màng treo tinh hoàn.
• Tinh hoàn to (do biến đổi bình thường hoặc do u tinh hoàn làm tăng nguy cơ xoắn).
• Tinh hoàn nằm ngang
• Thừng tinh dài

                                              Các cấu trúc cố định tinh hoàn

                                           a: Bình thường

                                          b: Biến dạng hình chuông

                                          c: Dị dạng màng treo tinh hoàn

                                          d: Xoắn tinh hoàn trong bao tinh

3. Phân loại

3.1. Xoắn tinh hoàn không liên tục

   Xoắn tinh hoàn không liên tục là một dạng xoắn tinh hoàn ít nghiêm trọng nhưng kéo dài. Xoắn không liên tục chiếm khoảng 20% xoắn tinh hoàn. Tình trạng này được đặc trưng bởi đau bìu không liên tục, cuối cùng là cơn đau nặng nề cần can thiệp. Có thể kèm theo buồn nôn và nôn. Mặc dù ít khó chịu, người bệnh có nguy cơ cao xoắn hoàn toàn và có thể phải cắt bỏ tinh hoàn, khuyến cáo điều trị là phẫu thuật cố định tinh hoàn hai bên (97% người bệnh gần như hết các triệu chứng sau khi cố định tinh hoàn).

3.2. Xoắn tinh hoàn ngoài bao tinh hoàn

   Xoắn xảy ra bên ngoài của lá thành bao tinh hoàn, khi tinh hoàn và dây chằng mào tinh hoàn có thể xoay tự do, được gọi là xoắn tinh hoàn ngoài bao tinh hoàn (xoắn ngoài bao). Loại này chỉ xảy ra ở trẻ sơ sinh, tuy nhiên, trẻ sơ sinh cũng có thể bị ảnh hưởng bởi các biến thể xoắn tinh hoàn khác. Trẻ sơ sinh bị xoắn như vậy thường xuất hiện với sưng bìu không đau, đổi màu và khối cứng, không đau ở bìu. Tinh hoàn như vậy thường bị hoại tử từ khi sinh ra và phải được phẫu thuật cắt bỏ. Nguyên nhân chính xác hoặc các yếu tố nguy cơ cụ thể gây ra xoắn tinh hoàn ngoài bao vẫn chưa rõ ràng.

3.3. Xoắn tinh hoàn trong bao tinh hoàn

   Xoắn tinh hoàn trong bao tinh hoàn là kiểu xoắn phổ biến nhất, xảy ra khi tinh hoàn xoắn xảy ra ở trong lá thành của bao tinh hoàn. Loại này thường xảy ra ở trẻ lớn và người lớn. Trong trường hợp này, thường có bất thường giải phẫu "biến dạng hình chuông clapper", do lá thành của bao tinh hoàn bám ở vị trí bất thường trên thừng tinh, và sự cố định bất thường của tinh hoàn vào mặt trong bìu, cho phép tinh hoàn di chuyển tự do trong bao tinh hoàn và dễ bị xoắn tinh hoàn.

Xoắn tinh hoàn trong bao có thể gặp 3 kiểu khác nhau:

• Thừng tinh có thể xoắn và gây ra nhồi máu tinh hoàn và mào tinh hoàn là loại phổ biến nhất (71 - 75% các trường hợp).
• Vị trí xoắn có thể dị dạng tại màng treo giữa tinh hoàn và mào tinh hoàn, chỉ gây ra nhồi máu tinh hoàn, không gây nhồi máu mào tinh hoàn (xoắn màng treo tinh hoàn), gặp ở 11 - 25% các trường hợp.
• Xoắn ở giữa mào tinh hoàn (hiếm khi xảy ra), dẫn đến một phần mào tinh sẽ bị hoại tử, một phần không (xoắn mào tinh hoàn).

Xem thêm: Xoắn tinh hoàn: Chẩn đoán và điều trị