Tràn dịch màng tinh hoàn: Hiểu đúng về tình trạng bìu to bất thường

1. Tràn dịch màng tinh hoàn: "Túi nước" trong bìu là gì

Hãy tưởng tượng tinh hoàn của chúng ta được bao bọc bởi một lớp áo hai lá (gọi là lá thành và lá tạng của bao tinh hoàn). Giữa hai lớp lá này bình thường luôn có một chút dịch mỏng (khoảng 1-2 ml) để giúp chúng trượt lên nhau một cách trơn tru.

Tràn dịch màng tinh hoàn là hiện tượng khi có sự tích tụ dịch lỏng bất thường ở giữa hai lớp lá này. Khi lượng dịch này tăng lên, nó sẽ khiến vùng bìu của nam giới bị sưng to lên.

Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi:

Ở trẻ sơ sinh: Đây là tình trạng bẩm sinh khá phổ biến. Có tới 80-90% trẻ sơ sinh nam đủ tháng còn tồn tại ống thông nhỏ giữa bụng và bìu (ống phúc tinh mạc).
Ở người trưởng thành: Bệnh gặp với tỷ lệ khoảng 1% nam giới, và chủ yếu xuất hiện sau 40 tuổi.

2. Tại sao lại bị tràn dịch màng tinh hoàn? "Giải mã" hai nhóm nguyên nhân chính

Cơ chế cốt lõi của TDMTH là sự mất cân bằng giữa quá trình sản xuất và tái hấp thu dịch tại bao tinh hoàn. Có hai nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này:

Nguyên nhân Nguyên phát (Bẩm sinh):

Đây là nguyên nhân chủ yếu ở trẻ nhỏ.

Trong quá trình thai nhi phát triển, tinh hoàn di chuyển từ trong ổ bụng xuống bìu. Nó kéo theo một nếp phúc mạc tạo thành một "đường hầm" gọi là ống phúc tinh mạc.
Thông thường, ống này sẽ tự xơ hóa và đóng kín lại.
Ở trẻ bị TDMTH bẩm sinh, ống này không đóng lại hoàn toàn. Điều này tạo ra một đường thông thương, khiến dịch từ trong ổ bụng có thể chảy xuống và tích tụ lại ở khoang màng tinh hoàn.

Nguyên nhân Thứ phát (Mắc phải):

Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến ở người trưởng thành, xảy ra khi có một bệnh lý khác tác động. Sự mất cân bằng có thể do:

Lớp bao tinh hoàn tiết quá nhiều dịch (vượt khả năng tái hấp thu).
Việc tái hấp thu dịch bị rối loạn.
Cản trở sự dẫn lưu bạch huyết (đường thoát dịch) của bìu.

Các "thủ phạm" cụ thể gây ra TDMTH thứ phát bao gồm:

Viêm nhiễm: Đây là nguyên nhân rất hay gặp, bao gồm viêm tinh hoàn hoặc viêm mào tinh hoàn.
Nhiễm ký sinh trùng: Đặc biệt là bệnh giun chỉ bạch huyết (do Wuchereria bancrofti). Tại một số cộng đồng lưu hành bệnh này, tỷ lệ TDMTH có thể lên đến 20-28%.
Chấn thương: Một va đập mạnh vào vùng bìu có thể gây phản ứng tràn dịch.
Biến chứng sau phẫu thuật:
- Phẫu thuật giãn tĩnh mạch tinh (tỷ lệ biến chứng 3-33%).
- Phẫu thuật thoát vị bẹn.
- Sau ghép thận.
Khối u: U tinh hoàn hoặc u mào tinh hoàn cũng có thể gây tràn dịch thứ phát.

Nhiễm lao: Lao tinh hoàn hoặc lao mào tinh.

3. Dấu hiệu nhận biết tràn dịch màng tinh hoàn: Không chỉ là "sưng"

Triệu chứng dễ nhận thấy nhất và thường là duy nhất khiến người bệnh đi khám là khối sưng bất thường, không cân xứng ở vùng bẹn hoặc bìu.

Điểm đặc trưng của TDMTH là khối sưng này thường không đau hoặc chỉ gây cảm giác nặng tức, khó chịu.

Tuy nhiên, có một số điểm khác biệt cần lưu ý:

Thể thông thương (Thường gặp ở trẻ em): Do còn đường thông với ổ bụng, kích thước khối phồng có thể thay đổi. Nó có thể to lên khi vận động, ho, rặn (làm tăng áp lực ổ bụng) và nhỏ lại khi nghỉ ngơi, nằm xuống.
Thể không thông thương (Thường gặp ở người lớn): Kích thước khối tràn dịch sẽ không thay đổi theo tư thế.

4. Bác sĩ chẩn đoán tràn dịch màng tinh hoàn như thế nào?

Khi đến khám tại các cơ sở y tế chuyên khoa như Khoa Nam học, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, quý vị sẽ được thăm khám kỹ lưỡng để chẩn đoán xác định và tìm nguyên nhân.

Khám lâm sàng:
- Bác sĩ sẽ quan sát vùng bẹn bìu để đánh giá sự mất cân đối.
- Sờ nắn: Nếu dịch ít, bác sĩ vẫn có thể sờ thấy tinh hoàn và mào tinh. Nhưng nếu dịch quá nhiều và căng, sẽ không thể sờ thấy tinh hoàn (dấu hiệu Sebileau âm tính).
Nghiệm pháp soi đèn (Thấu quang):
- Đây là một nghiệm pháp đơn giản và kinh điển. Bác sĩ sẽ dùng đèn pin chuyên dụng soi qua bìu trong phòng tối.
- Vì TDMTH là một túi chứa dịch lỏng (thường là dịch trong), ánh sáng sẽ xuyên qua và làm khối sưng "sáng rực" lên.
- Tinh hoàn và mào tinh (là mô đặc) sẽ hiện lên như một "bóng mờ" đục ở giữa khối sáng đó.
- Nghiệm pháp này âm tính (không soi thấu quang) nếu đó là khối u đặc hoặc thoát vị bẹn (chứa ruột).

Siêu âm: "Tiêu chuẩn vàng" trong chẩn đoán
- Siêu âm là phương tiện cực kỳ hữu ích và không thể thiếu.
- Nó giúp xác nhận chẩn đoán TDMTH một cách dễ dàng, cho biết kích thước, đặc điểm dịch (trong hay đục).
- Quan trọng nhất, siêu âm giúp phân biệt TDMTH với các bệnh lý nguy hiểm khác như u tinh hoàn hay thoát vị bẹn.
- Siêu âm Doppler (siêu âm màu): Giúp khảo sát dòng máu. Nó rất quan trọng để chẩn đoán phân biệt với xoắn tinh hoàn (sẽ mất tín hiệu mạch) hoặc viêm mào tinh (lưu lượng máu tăng lên).

Kết luận

Tràn dịch màng tinh hoàn là một tình trạng phổ biến, đa số là lành tính, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh. Tuy nhiên, ở người lớn, TDMTH có thể là dấu hiệu cảnh báo của một bệnh lý tiềm ẩn khác (như viêm, u, hoặc nhiễm ký sinh trùng).

Nếu bạn hoặc người thân phát hiện vùng bìu sưng to bất thường, dù không đau, cũng không nên chủ quan. Hãy đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa Nam học để được thăm khám và chẩn đoán chính xác.

Khoa Nam học và Y học Giới tính – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội

Địa chỉ: Số 1 Tôn Thất Tùng, Kim Liên, Hà Nội